Kroniki kostrzyńskie
Miasto Kostrzyn w swoich początkach było osadą targową, skupiali się w niej głównie kupcy oraz rzemieślnicy, lecz okoliczne miejscowości bardzo często należały do bogatych właścicieli ziemskich. Pozostałością po nich są wystawne pałace, które do dziś są ozdobą całej okolicy.
Jednym z najmłodszych obiektów jest pałac myśliwski w Czerlejnie. Został zbudowany z cegły w latach 1914-1916 przez Hansa Friederici, który w tym czasie był właścicielem wsi (1). Pałac wybudowano w stylu elektycznym, nawiązującym do form secesyjnych. Budynek składa się z dwóch pięter, z czego piętro najwyższe ukryte jest w mansardowym dachu. Pałac posiada ozdobne wejście oraz dwie wieżyczki z hełmami w narożach oraz przylegająca do nich oranżeria (2). W posiadłości na początku XX wieku założono także niewielki park krajobrazowy (1), który w roku 1991 wraz z pałacem wpisano do rejestru zabytków pod numerem 2207/A (3). Dziś park ten nosi liczne ubytki, lecz powoli odradza się. Majątek w Czerlejnie w latach późniejszych przeszedł w ręce Zygmunta Stabrowskiego i Jozefa Milickiego, jednak po II wojnie światowej w wyniku przemian ustrojowych pałac wrócił do pierwotnych właścicieli. Gospodarze przeprowadzili wówczas remonty i odsprzedali swój nabytek. Mimo tego pałac po dziś dzień jest nieużytkowany (1).
Nieco na wschód w miejscowości Drzązgowo wznosi się kolejny pałac, który wchodzi w skład zespołu dworskiego znajdującego się na tym terenie. Obiekt został wzniesiony na początku XIX wieku przez ówczesnych właścicieli wsi Grudzińskich. Pałac ma dwie kondygnacje i wzorowany jest na architekturze miejskiej. Wokół niego założony został park krajobrazowy (1), który wraz z pałacem w 1974 roku wpisano do rejestru zabytków pod numerem 1534/A (3).
Jednym z najbardziej okazałych obiektów pałacowych gminy Kostrzyn jest barokowo-klasycystyczny pałac w Gułtowach. Wznosi się on w obszernym parku z przełomu XVIII i XIX wieku. Pałac powstał w latach 1780-1786 dzięki staraniom Ignacego Bnińskiego. Budynek zastąpił skromny dwór, który wznosił się w tym samym miejscu co dzisiejszy obiekt. Nowa siedziba Bnińskich została zaprojektowana przez sławnego architekta Ignacego Graffa (1). Budynek posiada jedno piętro i założony jest na planie prostokąta z wysuniętymi ryzalitami bocznymi i pseudoryzalitami środkowymi (2). Wejście frontowe pałacu zdobi herb Bnińskich Łodzia w otoczeniu panoplii umieszczony w trójkątnym tympanonie (1). Z kolei nad ryzalitami widnieją płaskorzeźby w półkolistych frontonach. Do głównego wejścia pałacu prowadzi wysoki, podmurowany podjazd. Wewnątrz pałacu na parterze znajdują się sale balowe (2), m.in. sala balowa z malowidłami Antoniego Smuglewicza, sala błękitna ze scenami antycznymi oraz sala marmurowa (1), natomiast na piętrze ulokowane są pokoje mieszkalne. Pałac w Gułtowach stał się pierwszym obiektem w Wielkopolsce, gdzie stworzona została dwukondygnacyjna sala balowa (2). Na terenie obiektu znajduje się także salon z kolumnami jońskimi (dawna sypialnia hrabiego Bnińskiego) oraz zlokalizowany w prawym skrzydle budynku gabinet byłego wojewody. Uwagę przykuwają także meble gdańskie, na których widnieją herby dawnej Rzeczypospolitej. W skład zespołu dworskiego wchodzą również budynki wozowni oraz oficyny, która dziś spełnia rolę nowoczesnego hotelu. W 1995 roku za sprawą spadkobierczyni posiadłości w Gułtowach Marii Jadwigi Bnińskiej Skarb Państwa przekazał pałac wraz z otoczeniem Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od tego okresu obiekt został gruntownie wyremontowany (1). Zespół pałacowy wpisany jest do rejestru zabytków, od 1952 roku pałac o numerze rejestru 2469/A oraz od roku 1968 park oraz oficyna z numerem 175/A (3).
Zbudowany dla Antoniego Krzyckiego pałac barokowo-klasycystyczny zbudowany został w latach 1770-1775. Obiekt wznosi się w południowej części wsi Siedlec (1). Pałac wzniesiono na planie prostokąta, posiada jedno piętro oraz dwuspadowy dach, z wyjątkiem ryzalitów, gdzie znajduje się dach trójspadowy. W latach 1788-1790 obiekt doczekał się przebudowy, podczas której Jan Christian Kemsetzer dobudował czterokolumnowy portyk i dwa ryzality boczne, szczególnie widoczne w fasadzie głównej (2). Wnętrze budynku bogato zdobione sztukaterią, głównie w motywach roślinnych, natomiast w skrzydle południowym znajdują się malowidła ścienne o tematyce antycznej. Pałac otacza park krajobrazowy datowany na przełom XVIII i XIX wieku, na jego terenie występuje wiele okazów starych drzew (1). Pałac w roku 1952 został wpisany do rejestru zabytków z numerem 2472, natomiast park, któremu nadano numer rejestru 1756/A w roku 1977 (3).
Kolejny wystawny pałac znajduje się w Iwnie. Siedziba należąca do rodu Mielżyńskich zbudowana została w latach 1851-1855 dla Józefa Mielżyńskiego. Projekt budynku najprawdopodobniej wykonał kuzyn właściciela Seweryn Mielżyński. W latach 1902 i 1905 bucynek został przebudowany. Dzisiejszy pałac składa się z dwupiętrowego korpusu głównego oraz bocznych, piętrowych aneksów i skrzydeł zakończonych okrągłymi pawilonami. Fasady pałacu zwieńczono frontonami oraz portykami arkadowymi z jońskimi półkolumnami. Po stronie przeciwnej, skierowanej ku ogrodowi, znajduje się pięcioarkadowy portyk z tarasem na drugim piętrze (2). Nad wejściem głównym, prowadzącym do sali balowej, widnieje herb rodu Mielżyńskich, Nowina. Wewnątrz liczne półkolumny z herbami Polski i Litwy oraz sztukaterie. W sąsiedztwie pałacu znajduje się również oficyna z drugiej połowy XIXw. (1). Zespół pałacowy wraz z XIX wiecznym parkiem od 1968 roku wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem rejestru 767/Wlkp/A (3).
Nieprzeciętną architekturą charakteryzuje się pałac w miejscowości Węgierskie. Budynek powstał w 1925 roku na zlecenie Włodzimierza Ziołeckiego. Obiekt został zaprojektowany na planie litery „L” przez sławnego architekta Rogera Sławskiego. Obok pałacu powstał także okazały dwór, na który wychodzi wsparty na dwóch filarach i dwóch kolumnach arkadowy portyk z trójkątnym frontonem. Dach łamany, nawiązujący do tzw. Kostiumu narodowego, natomiast od frontu znajduje się osobna attyka. Pałac otoczony jest kamiennym ogrodzeniem. Dziś park otaczający dwór jest w dużej części zniszczony (1).
Pałac w miejscowości Węgierskie. Źródło: Matysek K.: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach
Pałac w Siedlcu. Źródło: Matysek K.: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach
Pałac hrabiego Mielżyńskiego w Iwnie. Widok fasady frontowej
Herb Bnińskich w otoczeniu panoplii w trójkątnym tympanonie nad wejściem frontowym (1) oraz płaskorzeźby w półkolistych frontonach nad ryzalitami (2)
Pałac w miejscowości Węgierskie. Źródło: Matysek K.: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach
Pałac w Drzązgowie. Źródło: Matysek K.: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach
Pałac myśliwski w Czerlejnie
1. Matysek K., 2015: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach, Wyd.: Gmina Kostrzyn.
2. Mazurek M.: 1996: Zamki, pałace i dwory Wielkopolski, http://www.staff.amu.edu.pl/~gmazurek/zpd/wprowa.htm, dostęp: 22.09.2016.
3. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2016: Rejestr zabytków nieruchomych woj. Wielkopolskiego, dostęp: 1.09.2017.