Kroniki kostrzyńskie
Miasto Kostrzyn oraz jego okolica swoją historią sięgają czasów piastowskich. Gmina Kostrzyn skrywa w sobie wiele znaków historii upamiętniających czasy minione. Na terenie miasta znajdują się trzy obiekty zaklasyfikowane jako zabytki. Jednym z nich jest założenie urbanistyczne rynku, które do rejestru zostało wpisane w 1992 pod numerem 2236A (1.). Rynek jest pozostałością dawnego placu targowego, który powstał wzdłuż drogi średzko-pobiedziskiej i prostopadłej do niej drogi do Poznania. Kwadratowy kształt oraz prostopadle odchodzące od niego ulice są śladem średniowiecznego układu urbanistycznego. Otaczają go kamienice pochodzące z XVIII i przełomu XIX oraz XX wieku, noszące cechy architektury klasycystycznej (2.).
Oprócz średniowiecznego układu urbanistycznego na rynku znajdują się także dwa pomniki. Pierwszy z nich to słup Światowida (ryc. 8) postawiony w 1966 roku z okazji obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego. Kamienny posąg, który swoim wyglądem nawiązuje do figury Światowida ze Zbrucza jest drogowskazem do Lednicy, czyli miejsca chrztu polski (3.).
Wschodnia pierzeja rynku (fotografia własna)
Słup światowida (fotografia własna)
Drugi z pomników to pomnik walki i męczeństwa. Znajduje się w zachodniej części Rynku, w tym samym miejscu gdzie 20 października 1939 roku niemieckie wojska rozstrzelały 28 mieszkańców Kostrzyna i okolic. Pomnik ma kształt ściętego prostopadłościanu, a wokół niego ulokowano 4 tablice z brązu, na których znajduje się orzeł z rozpostartymi skrzydłami, herb Kostrzyna oraz symbol miejsc pamięci narodowej. Na tablicy od strony północnej wymienione są nazwiska wszystkich rozstrzelanych mieszkańców Kostrzyna i okolicy, a strona zachodnia upamiętnia osoby rozstrzelane i zamęczone w latach 1939-1943 (3.).
Po południowej stronie Rynku, u wylotu ulicy Kościelnej, znajduje się Brama Cechowa. Została ona ufundowana w 1980 roku przez miejscowe rzemiosło i przekazana miastu podczas Kurdesza Kasztelańskiego. Na jej froncie znajduje się herb Kostrzyna, a na stronie przeciwnej herby dawnych rzemiosł: elektryków, murarzy, kuśnierzy, rzeźników, szewców oraz malarzy (3.).
Ważnym z historycznego punktu widzenia obiektem znajdującym się na terenie miasta Kostrzyn jest cmentarz parafialny, który został poświęcony w 1891 roku. Położony jest przy ulicy Cmentarnej, na jego terenie rośnie wiele starych lip, dębów i jesionów. W zachodniej części znajduje się kwatera bohaterów, gdzie spoczywają polegli podczas walk i zmarli w latach późniejszych powstańcy wielkopolscy, a także mieszkańcy Kostrzyna, którzy zostali zamordowani w 1939 roku. Na środku kwatery stoi kamienny krzyż z 1901 roku, u podstawy którego ulokowana jest tablica z nazwiskami hitlerowskich ofiar. W najstarszej części cmentarza znajdują się nagrobki powstańców wielkopolskich Leona Buśko (kawalera Krzyża Virtuti Militari) i Zygfryda Buśko, którzy zginęli w obronie Ojczyzny podczas wojny polsko-bolszewickiej oraz powstańców styczniowych z 1863 roku: Wincentego Kowalskiego, Teofila Dogi oraz Jana Jelitę-Żuromskiego (3.).
Ponadto na terenie miasta Kostrzyn przy ulicy Poznańskiej znajduje się budynek dawnej poczty dyliżansowej z początku XIX wieku oraz budynki dawnej mleczarni z 1912 roku, na skrzyżowaniu ulicy Dworcowej i Poznańskiej ulokowany jest budynek dawnej fabryk pierników i makaronów, dalej wzdłuż ulicy Dworcowej mieści się gmach poczty z 1910 roku i zabytkowy budynek młyna z 1890 roku oraz budynek dworca kolejowego z 1887 roku (2.).
Niemniej ciekawą historią cieszą się okoliczne miejscowości. W Brzeźnie, Siedleczku oraz Trzeku w pobliskich lasach schowane są stare cmentarze ewangelickie. Na południe od Czerlejna, przy drodze do Kleszczewa znajduje się drewniany wiatrak Koźlak z 1780 roku (3.). Obiekt ten obecnie jest w ruinie, nie ma skrzydeł, a wiele desek odpadło, sprawiając, że powstało wiele dziur. Wiatrak ten jest ostatnim obiektem tego typu na terenie gminy Kostrzyn.
Leżąca na północ od Kostrzyna wieś Gwiazdowo to datowana na koniec XIX wieku miejscowość znana jako posiadłość szlachecka. Na jej terenie znajduje się park poddworski, gdzie pośród klonów, dębów, lip, jesionów i kasztanowców na wiosnę rozkwitają połacie przebiśniegów i fiołków. We wsi znajdowało się niegdyś dobrze rozwinięte gospodarstwo, z którego do dzisiejszych czasów przetrwała jedynie gorzelnia z 1903 roku. Wartym uwagi jest również park krajobrazowy z XIXw. w położonym kilka kilometrów od Gwiazdowa Tarnowie. Na obszarze 3,92ha rośnie ponad 600 drzew, z czego 10 (jesiony, dęby piramidalne i lipy) można klasyfikować jako pomniki przyrody (3.).
Iwno swoją nazwę zawdzięcza jezioru Iwno, nad którego brzegiem rosły wierzby iwy. Ukształtowanie wsi oparte jest na założeniu folwarczno-pałacowym. W miejscowość będącej siedzibą rodu Mielżyńskich oprócz okazałego pałacu, mieści się także utworzona po 1945 roku stadnina koni. Prowadzona jest w niej hodowla zarodowa koni pełnej krwi angielskiej oraz dwóch ras bydła. W stadninie działa także Ośrodek Rekreacji Konnej oraz Ośrodek Hodowli Zwierzyny Łownej, na terenie którego występują m.in. jelenie, daniele, dziki i bażanty (3.).
Pomnik upamiętniający rozstrzelanych mieszkańców Kostrzyna i okolic w 1939 roku (fotografia własna)
Wiatrak koźlak nieopodal Czerlejna (fotografa własna)
Kwatera bohaterów z kamiennym krzyżem na cmentarzu parafialnym (fotografia własna)
Więcej zdjęć:
Gorzelnia w Gwiazdowie. Źródło: Matysek K.: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach
1. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2016: Rejestr zabytków nieruchomych woj. Wielkopolskiego
2. Matysek K., 2015: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach, Wyd.: Gmina Kostrzyn.
3. Matysek K., 2015b: Znaki historii w Kostrzynie i okolicach, Wyd.: Gmina Kostrzyn.
