Kroniki kostrzyńskie
Na ziemi kostrzyńskiej znajduje się wiele kościołów, które oprócz ciekawej architektury cechują się wielowiekową historią. Najcenniejszym zabytkiem gminy Kostrzyn jest kościół farny pw. Św. Piotra i Pawła wzniesiony w pierwszej połowie XVI wieku. Obiekt w 1931 roku został wpisany do rejestru zabytków pod numerem rejestru 2436A (1). Świątynia została wybudowana w stylu późnogotyckim. W roku 1656 i 1705 budynek kościoła został zniszczony podczas najazdu Szwedów, świątynię w pełni odbudowano dopiero w roku 1712. Zdarzenie to zostało upamiętnione w napisie na jednym z dzwonów: „Co wroga ręka Szwedów zburzyła, szczodrobliwością mieszczan kostrzyńskich zostało odbudowane. W roku naprawy świata 1712” (2). Kolejna odbudowa świątyni nastąpiła w roku 1791 i została przeprowadzona przez ksienię klarysek Zofię Kraszkowską. Powyższe wydarzenie upamiętnia tablica z piaskowca znajdująca się nad głównym wejściem (3). Renowacje prowadzone były jeszcze dwukrotnie w latach 1791 i 1966. Podczas ostatnich prac konserwatorskich w świątyni odkryto renesansową polichromię figuralną na sklepieniu i ścianach datowaną na lata 1580-1620, a na łuku tęczowym zostały odsłonięte malowidła przedstawiające św. Piotra i Pawła (2). Z epoki renesansu pochodzi także gwiaździste sklepienie prezbiterium oraz sakramentarium z piaskowca. Kamienna chrzcielnica w kształcie kielicha i drewniana figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem swoją genezą sięgają XVI wieku. Ołtarz główny oraz ołtarze boczne zostały wykonane w stylu barokowym, wszystkie datowane są na wiek XVII. Na ścianach kościoła znajdują się tablice upamiętniające zamordowanych w obozach hitlerowskich oraz w Urzędzie Bezpieczeństwa księży. Natomiast na terenie przykościelnym, od strony północnej znajduje się niewielki cmentarz, gdzie stoi drewniany krzyż z mosiężnymi tablicami upamiętniającymi 100-rocznicę strajku dzieci kostrzyńskich w obronie mowy ojczystej w latach 1906-1907 oraz 50-rocznicę wizyty prymasa Stefana Wyszyńskiego w Kostrzynie w 1958 roku (3). Warta uwagi jest także południowa elewacja świątyni, gdzie widoczna jest gotycka nisza zamurowanego portalu, a także liczne półkoliste wydrążenia w cegłach, które powstały w czasie krzesania ognia świdrem ogniowym podczas obrzędów Wielkiej Soboty. Przy kościele zlokalizowana jest również drewniana dzwonnica z XVIII wieku, w której znajdują się trzy dzwony pochodzące z lat 1514, 1712 i 1978 (4).
W leżącym nieopodal Kostrzyna Iwnie wznosi się barokowy kościół pw. NMP Szkaplerznej. Obecna świątynia została wzniesiona w 1789 rok (4), lecz parafia powstała prawdopodobnie w XIII wieku, a w roku 1510 kościół był pod wezwaniem św. Michała Archanioła (5). Natomiast dokumenty z roku 1725 mówią, że ówczesna świątynia była drewniana z czterema wieżyczkami. Jednak w związku z tym iż świątynia groziła zawaleniem, rozebrano ją i w jej miejscu powstał nowy kościół wykonany z cegły palonej (6). W dzisiejszej świątyni widoczne są liczne obiekty pochodzące z epoki renesansu, m.in. zwieńczenie sakramentarium oraz płyta nagrobna Jana Iwińskiego. W kościele znajduje się także kamienna chrzcielnica oraz namalowana na porcelanie droga krzyżowa (4). W świątyni zawieszone są portrety podkoniuszego koronnego Jarosza Ponińskiego w starożytnym polskim ubiorze oraz Konstancyi z Mycielskich Ponińskiej (6). Obiekt został wpisany w 1935 roku do rejestru zabytków pod numerem 2470/A (1).
Kolejny murowany kościół znajduje się w Siedlcu. Pierwsza świątynia na tym terenie powstała w wieku XVI, początkowo była drewniana i jak wspominają dokumenty z lat 1638 i 1725 zrujnowana. W miejsce podupadłego kościoła w roku 1770 ówczesny dziedzic Siedlec Antoni Krzycki zbudował nową świątynię z palonej cegły (6). Późnobarokowa świątynia pw. św. Mikołaja w swoim wyposażeniu posiada trzy ołtarze: NMP, św. Mikołaja oraz św. Tadeusza. Świątynia posiada owalną nawę, którą nakrywa kopulaste sklepienie. Po stronie północnej znajduje się prezbiterium z zakrystią, a po przeciwległej stronie wznosi się chór muzyczny z wieżą, na której umieszczona została tarcza zegarowa z drewnianym mechanizmem (4). Na terenie kościelnym znajdują się groby rodziny Krzyckich (6). Obiekt został wpisany w 1932 roku do rejestru zabytków pod numerem 2441/A (1).
Na terenie gminy Kostrzyn znajdują się trzy drewniane kościoły. Jeden z nich znajduje się w Czerlejnie. Pierwsza świątynia na tym terenie istniała już na początku XVI wieku, pierwsze księgi kościelne zaczynają się od roku 1526 (dokładna data powstania nie jest znana, zapewne założyła ją kapituła kościoła katedralnego gnieźnieńskiego, do której należała wieś Czerlejno) i podobnie jak dzisiaj była drewniana. Dokumenty z 1725 roku zawierają informację o tym, iż gmach kościoła był już bardzo stary. Natomiast w zapiskach z 1777 roku znajduje się zapis o tym, iż w roku 1743 została zbudowana nowa świątynia, a w roku 1767 ją poświęcono (6). Dzisiejsza świątynia ma konstrukcję zrębową i stoi w środku wsi. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP wzniesiono w 1743 roku, a do budowy użyto drewna z modrzewia, natomiast dach pokryto gontem. Charakterystycznym elementem świątyni jest wieża zwieńczona barokowym hełmem z latarnią. Wnętrze kościoła również wykonane jest w stylu barokowym z elementami rokokowymi. Na wyposażeniu świątyni jest duża ilość drewnianych rzeźb w ołtarzu głównym oraz ołtarzach bocznych. Najcenniejszą z nich jest gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV w. Dziś w kościele znajduje się jej replika, oryginał przeniesiono do Muzeum Archidiecezjalnego (4). Obiekt został wpisany w 1932 roku do rejestru zabytków pod numerem 2432/A (1).
Kościół parafialny w Gułtowach powstał na przełomie XI-XII wieku kiedy to Joanici poznańscy zamienili połowę uposażenia parafii św. Wit (pod którego wezwaniem była pierwsza świątynia) na inne włości (5). Ówczesny budynek, jak wspominają księgi z 1510 roku również był drewniany. Podczas gdy w roku 1638 cieszył się dobrym stanem, tak sto lat później pojawiają się informację iż świątynia wymaga napraw. Nie minęło dużo czasu, a w miejscu starego kościoła wybudowano nowy. Powstał on w 1738 roku dzięki staraniom Marcina Skaławskiego, ówczesnego skarbnika poznańskiego i dziedzica Gułtów (6). Dzisiejsza świątynia wykonana jest w konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą. Dach pokryto gontem, a wieża z 1834 roku blaszanym hełmem. Natomiast wnętrze kościoła wykonano w stylu rokoko. Oprócz bogato rzeźbionych ołtarzy na stropie świątyni znajduje się XVIII-wieczna polichromia przedstawiająca apoteozę św. Kazimierza oraz scenę Wniebowzięcia NMP. Jednym z ciekawszych zabytków świątyni jest barokowa chrzcielnica w kształcie czary wspartej na głowie syreny (4). Na terenie kościoła znajduje się także nagrobek Franciszki Bnińskiej zmarłej w 1810 roku (6). Obiekt w 1935 roku został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 2468/A (1).
Kościół w Siekierkach Wielkich powstał w pierwszej połowie XIX wieku wraz z osadzeniem wsi na prawie średzkim. Podobnie jak dziś jego patronem była święta Jadwiga (5). Pierwsza świątynia również była drewniana, lecz w połowie XVIII wieku zagrożona była upadkiem. Powstała wówczas nowa, również drewniana świątynia. Po stronie południowo-zachodniej znajduje się kwadratowa wieża z baniastym hełmem. Dzisiejszy kościół wznieśli księża Jezuici w roku 1762 (6). Wnętrze kościoła zdobi późnobarokowa polichromia ze św. Jadwigą. Wiele z obiektów, które wcześniej znajdowały się w starej świątyni, przeniesiono do nowego kościoła. Są to m.in. ława kolatorska z herbami szlacheckimi z XVII wieku, dziś ustuowana się w prezbiterium, krucyfiks z połowy XVII wieku oraz obraz św. Anny Samotrzeciej z XVII wieku. W kościele znajduje się również obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, który do czasów I wojny światowej był żarliwie czczony (4). Obiekt został wpisany w 1932 roku do rejestru zabytków pod numerem 2442/A (1).
Wartym wspomnienia jest także dziś już nieistniejący kościół ewangelicki, znajdujący się niegdyś przy ulicy Kościuszki w Kostrzynie. W czasach zaboru pruskiego w wyniku germanizacyjnej polityki państwa zaborczego w Kostrzynie zaczęło osiedlać się coraz więcej Niemców wyznania luterańskiego. W wyniku tego dzięki staraniom nowych mieszkańców oraz burmistrza Kostrzyna Stephany’ego przy ówczesnej ulicy Staropoznańskiej (dziś ulica Kościuszki) wybudowana została nowa świątynia. Otwarcie nastąpiło w 1865 roku, które uświetnił dostojnik kościoła luterańskiego Franz. W roku 1870 Kostrzyn stał się odrębną parafią ewangelicką. Wcześniej był jedynie filią parafii swarzędzkiej, a w celu odprawienia mszy do kościoła luterańskiego w Kostrzynie przyjeżdżał ze Swarzędza pastor Thoenert. Pierwszym pastorem kostrzyńskiej parafii został Robert Emmo Waetzmann, następnie w latach 1871-1876 stanowisko to objął Friedrich Wilhelm Karl Bernhard Oloff. Natomiast jednym z ostatnich pastorów parafii był Wilhelm Schwentzer, który piastował tę funkcję jeszcze w roku 1935. Obiekt istniał jeszcze w czasie II wojny światowej. Dopiero po zakończeniu tego konfliktu kościół został rozebrany i zamieniony w blok mieszkalny (7).
1. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2016: Rejestr zabytków nieruchomych woj. Wielkopolskiego, dostęp: 1.09.2017
2. http://www.parafia-kostrzyn.pl/, dostęp: 21.09.2017
3. Matysek K., 2015: Znaki historii w Kostrzynie i okolicach, Wyd.: Gmina Kostrzyn.
4. Matysek K., 2015: Przewodnik po Kostrzynie i okolicach, Wyd.: Gmina Kostrzyn.
5. Kozierowski S., 1935: Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej Archidiecezji Poznańskiej Poznań 1935
6. Łukaszewicz J., 1858: Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej. Tom I.
7. Wywiad środowiskowy
Kościół ewangelicki przy ulicy Staropoznańskiej. Źródło: Matysek K.: Z widokiem na Kostrzyn.
Blok mieszkalny z pozostałością ściany z dawnego kościoła ewangelickiego
Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Kostrzynie z drewnianą dzwonnicą. Widok od strony wschodniej (fotografia własna)
Zabytkowa drewniana dzwonnica (fotografia własna)
Kościół pw. NMP Szkaplerznej w Iwnie. Widok od strony północnej (fotografia własna)
Kościół pw. św. Mikołaja w Siedlcu. Widok od strony południowej (fotografia własna)
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Czerlejnie. Widok od strony południowej (fotografia własna)
Kościół pw. św. Kazimierza w Gułtowach. Widok od strony północnej (fotografia własna)
Kościół pw. św. Jadwigi w Siekierkach Wielkich. Widok od strony zachodniej (fotografia własna)